Ceza Hukukunda İstinaf Kanun Yolu

 İstinaf Kanun Yolu Nedir?

Ceza hukukunda istinaf kanun yolu, Ceza Muhakemesi Kanunu md. 272 ve md. 285 aralığında düzenlenmiştir. İstinaf mahkemesi, ilk derece mahkemesi tarafından verilmiş bir kararın denetlenmesini ve hukuka aykırılığının giderilmesini mümkün kılan ikinci derece kanun yoludur.

İstinaf, ilk derece mahkemelerinin kararlarını kapsamlı bir şekilde ele alır. İstinaf kanun yolunun ikinci derece olması demek, dosyanın incelenmesinin hem maddi yönden hem de hukuki yönden yapılacak olması demektir.

Yerindelik denetimi yapılarak, dosyada kullanılmış deliller ve uygulanan kanun hükmü değerlendirilir. Maddi yönden incelemeyle de dosyadaki olayın gerçekte sanık tarafından gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği, buna hangi kanunun uygulanması gerektiği araştırılarak karar verilir.

 İstinaf incelemesinde görevli mahkeme, Bölge Adliye Mahkemeleri’dir. Bölge Adliye                   Mahkemeleri, iş yoğunluğu ve coğrafi koşullar ele alınarak oluşturulmuştur. En son 02.09.2019 tarihinde yapılan eklemelerle bu mahkemelerin sayısı 15’e yükselmiştir.

İstinaf Merciinin Yapısı

İstinaf kanun yolunda görevli mahkemenin Bölge Adliye Mahkemelerinin (BAM) olduğuna değinilmişti. BAM’ın işleyişi ve görevleri 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunda yer edinmiştir.

BAM’ın organları 5235 sayılı kanun md. 26’da yer bulmuştur, bunlar: Başkanlık, başkanlar kurulu, daireler, bölge adliye mahkemesi cumhuriyet başsavcılığı, adalet komisyonu ve müdürlüklerdir. BAM hukuk ve ceza dairelerinden meydana gelir. Bu dairelerin sayısı Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hakimler Savcılar Kurulu tarafından takdir görüldüğünde azaltılıp arttırılabilir. Her BAM’da bir başkanın mevcut olması zorunluluğu vardır. Başkanlık başkandan ve yazı işleri müdürlüğünden meydana gelir. Bununla birlikte Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısından meydana gelen Cumhuriyet başsavcılığı da  BAM için zorunlu bir yapıdır.

İstinafa Başvurulabilen ve Başvurulamayan Kararlar Nelerdir?

İstinafa başvuru yapılabilecek kararlar iki şekilde olur: İstem üzerine ve kendiliğinden. İstem üzerine yapılabilecek kararlar Ceza Muhakemesi Kanunu 272’de düzenlenmiştir. İlk derece mahkemelerinin verdiği kararlara karşı istinafa başvurulabilir. Hükümden önce verilip hükme esas teşkil eden veya başkaca kanun yolu öngörülmemiş olan mahkeme kararlarına karşı da hükümle birlikte istinaf yoluna başvurulabilir. Kendiliğinden istinafa giden kararlar ise Ceza Muhakemesi Kanunu md. 272/1’de açıklanmıştır. Bu maddeye göre on beş yıl ve daha fazla cezaya tabi hükümler BAM tarafından resen incelemeye tabidir.

İstinaf yasağına tabi kararlar ise Ceza Muhakemesi Kanunu 272/3’te düzenlenmiştir.  “Hapis cezasından çevrilen adlî para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belirlenen üç bin Türk Lirası dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine, üst sınırı beş yüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine, kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere karşı istinaf yoluna başvurulamaz.”

İstinafa Nasıl Başvurulur?

İstinaf kanun yoluna başvuru için istem şartı vardır. Bu durumun istisnası resen istinaftır. İstisna hali 272/1’de açıklanmıştır. Bu maddeye göre on beş yıl ve daha fazla cezaya tabi hükümler BAM tarafından resen incelemeye tabidir. İstinafa başvuru şekli Ceza Muhakemesi Kanunu md. 273’te açıklanmıştır. İstinaf ilk derece mahkemesi kararlarına karşı bir kanun yolu olduğu için, istinafa başvuru dilekçesi ilk derece mahkemesine verilerek yapılır. Cumhuriyet savcısının istinafa başvurması ise, sebeplerin gösterildiği yazılı bir istem yoluyla olur. Cumhuriyet savcısının yapmış olduğu istem, ilgililere tebliğ edilir. İlgililer yedi gün içinde cevaplarını bildirirler.

İstinaf Süresi Ne Kadardır?

İstinaf kanun yoluna başvurma süresi CMK md. 273/1’de vurgulanmıştır. Buna göre istinaf istemi, hükmün açıklanmasından itibaren 7 gün içinde mahkemeye dilekçe verilerek veya zabıt katibine sunularak tutanağa geçirilir ve bu tutanağı hakime onaylatarak yapılabilir. Tarafların hazır olmadığı bir duruşma gerçekleştiyse, süre tebliğ tarihinden itibaren başlar.

İstinaf Başvurusunun Etkisi

Ceza Muhakemesi Kanunu md. 275’te istinafa başvurmanın etkisinden söz edilmiştir. İstinaf kanun yoluna başvuru süresi içinde yapılmışsa, hükmün kesinleşmesine mani olur. CMK md. 275/2’ye göre “Hüküm, istinaf yoluna başvuran Cumhuriyet savcısına veya ilgililere gerekçesiyle birlikte açıklanmamışsa; hükme karşı istinaf yoluna başvurulduğunun mahkemece öğrenilmesinden itibaren gerekçe, yedi gün içinde tebliğ edilir.”

BAM Cumhuriyet Savcısı Görevleri

BAM Cumhuriyet Başsavcılığının;  kendilerine tebliğ edilen başvuru dosyasının soruşturması eksik yapıldıysa bunu tamamlamak, delillerde eksiklik varsa gidermek, yeni deliller varsa bunları saptamak, duruşmalara iştirak etmek zorunlu görevleri arasındadır.

İstinaf Merciinin Yetkileri

İkinci Ön İnceleme

Başta yapılan ön inceleme ilk derece mahkemesi tarafından yapılır. İkinci yapılan ön inceleme Bölge Adliye Mahkemesi tarafından yapılır. BAM bu ikinci ön incelemede kendilerinin yetkili olup olmadıklarına, istemin süresinde yapılıp yapılmadığına, madde yönünden yetkili olup olmadıklarına, başvuruda bulunan kişinin bu hakka sahip olup olmadığına bakar. İnceleme sonucunda BAM kendini yetkili bulmazsa, dosyayı yetkili gördüğü BAM’a gönderir. Diğer durumlarda eksiklik varsa başvuru reddedilir şayet hepsi eksiksizse istem kabul edilir.

Başvurunun Esastan Reddi

BAM’ın yaptığı ikinci ön inceleme sonucunda kabul durumu olursa artık davanın esasına geçilir. Dosya ve deliller incelendikten sonra; ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu kararda usul veya esas açısından bir sorun bir hukuka aykırılık olmadığını tespit edilirse, istinaf başvurusu esastan reddedilir.

Hükmün Bozulması

Hükmün bozulması, istinaf kanun yolunda istisnadır. İlk derece mahkemesinin kararının hukuka aykırı olması, hakimlikten yasaklanmış hakimin göreve devam ederek karar vermesi, hakimin dosya için ret kararı olmasına rağmen hükme katılması, mahkemenin görevi olmamasına rağmen dosyada kendini yetkili veya görevli görmesi, Cumhuriyet savcısının ve mahkemede kanunen hazır olarak bulunması zorunlu olan kişiler olmadan hüküm verilmesi, duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlal edilmesi, gerekçeli kararlarda gerekçenin belirtilmemesi, önemli konularda savunma hakkının kısıtlanması, hukuka aykırı delillerin mahkemede isnat edilmesi BAM’ın hükmün bozulması kararının sebepleridir. Bozma kararı veren BAM dosyayı geldiği yere geri gönderir veya uygun bulduğu bir ilk derece mahkemesine gönderir. Dosya kendisine gelen ilk derece mahkemesinin bu karara uymama gibi bir seçeneği olamaz, direnemez.

İlk derece mahkemesinin hükmünde hukuka kesin bir şekilde aykırılık sebepleri haricinde bir hukuka aykırılık veya delillerde ya da ispat itibariyle bir eksiklik görüldüğünde, istinaf yargı mercii ilk derece mahkemesinin kararını kaldırarak yerine kendisi bir karar verir. Yani dosyadaki maddi ve hukuki yönler tekrar ele alınarak istinaf yargısı yeni bir karar vererek davayı yeniden görür.

İstinaf Kanun Yolunda Duruşma

İstinafta inceleme hem maddi hem hukuki olarak yapılır. İhtilaflı deliller incelenir ve takdir edilirse ek delil araştırması yapılır. Sanığın duruşmada hazır olması gerekir. Duruşma sonucunda istinaf merciinin verebileceği kararlar şunlardır: beraat, cezaya yer olmadığı, kusurunun olmamasından ötürü ceza verilmemesi, mahkumiyet, güvenlik tedbiri, davanın reddi,  davanın düşmesi, adli yargı dışında bir başka yargı merciinin görevli olduğuna kanaat getirilmesi.

Ceza Muhakemesi Kanunu md. 284/1’e bakıldığında, BAM kararlarına direnilemeyeceği görülür. Fakat BAM’ın davayı yeniden görüp, yeni karar verdiği hallerde tekrar istinafa gitme olanağı mevcuttur. BAM hükmü bozduktan sonra, ilk derece mahkemesi hukuka uygun olmayan hükümleri düzeltmekle mükelleftir. Bu hukuka aykırılıklar düzeltildikten sonra ilk derece mahkemesi yeni bir karar verir. Bu karar için tekrar istinaf yoluna başvurulabilir ancak uyma kararına istinafa gidilemez.

CMK md. 286’ya bakıldığında, İstinaf Mahkemelerinin bozma dışındaki kararları için temyiz yoluna başvurulabileceği görülür. Ancak bu hükme bazı istisnalar getirilmiştir. Bu istisnalar ceza miktarına göre belirlenmiştir. Ceza Muhakemesi Kanunu md. 286/2’de temyiz kapsamına girmeyen konular sayılmıştır, bu sayılanlar dışında kanun hükmü doğrultusunda temyiz yoluna başvurulabilir. Örneğin ilk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezalarını artırmayan bölge adliye mahkemesi kararları temyiz edilemez veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere ilişkin her türlü bölge adliye mahkemesi kararlarına karşı temyiz yoluna gidilemez. Ceza Muhakemesi Kanunu md. 286/2’de sayılanlar temyiz edilemeyecek kararlar olsa bile 286/3’te sayılan suçlar için temyize gidilebilir. Örneğin devletin egemenlik alametlerini aşağılama bu kanunda sayılan suçlar arasında yer alır.

Konuyla alakalı ayrıntılı bilgi ve danışmanlık hizmeti almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.