Gaiplerin Yargılanması ve Güvence Belgesi Verilmesi

Hukuk dünyasında “gaip” nerede olduğu bilinmeyen, göz önünde olmayan kişileri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Gaiplerin yargılanması ve haklarının korunması, aileleri ve toplumları etkileyen bir konudur. Bu makalede, gaiplerin yargılanması sürecini ve onların haklarını korumak için uygulanan Güvence Belgesi’nin önemini ele alacağız.

Savunma hakkının adil yargılanma hakkının bir uzantısı olması nedeniyle ceza hukukunun önemli ilkelerinden biri olduğu bilinmektedir. Savunma hakkının bir gereği olarak şüpheli veya sanığın, hakkında yürütülen bir soruşturma veya kovuşturmada yargılamaya katılımı sağlanmalıdır.

Gaiplik, medeni hukukta sıkça kullanılan bir kavramdır ve ceza hukukunda sanığın yargı sürecinde ortaya çıkabilecek bir durumdur. Gaip kelime anlamıyla nerede olduğu bilinmeyen, göz önünde bulunmayan kişileri temsil etmektedir.

Ceza hukukunda gaip ise sanıklar hakkında kullanılan bir kavram olmakla beraber; Bulunduğu yer bilinmeyen veya yurt dışında bulunup da yetkili mahkeme önüne getirilemeyen veya getirilmesi uygun bulunmayan sanık gaip sayılmaktadır.

Gaip sanık mahkemede yokluğunda bilinçli olarak ortaya çıkmamıştır, bu yüzden kaçak sanıktan ayrılıyor. Yani gaip sanık yargılamadan kaçtığı için değil yargılamayla ilgili bilgisi olmadığı veya başka bir sebepten dolayı kendisine ulaşılamamaktadır.

Bir sanığın gaip sayılması için ise 5271 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu’na göre şu üç şarttan herhangi birinin gerçekleşmesi yeterlidir;

·      Sanığın gaip sayılması için Mahkemenin sanığın bulunduğu yeri bilmemesi, sanığa ulaşamaması gerekmektedir.

·      Sanık yurt dışında bulunuyor ve yetkili mahkeme önüne getirilemiyor olmalıdır.

·      Yurt dışında bulunan sanığın getirilmesi yetkili mahkeme tarafından uygun görülmüyorsa gaip sayılır.

Gaip Sanık Hakkındaki İşlemler

Gaip sanık, yargılama sürecine katılmayan sanığı tanımlar. Bu tür sanıklar için belirlenmiş özel yargılama usulleri vardır ve hakları diğer sanıklardan bazen farklılık gösterebilir. Yargılamanın bu sanıkların yokluğunda gerçekleşmesi, adil yargılanma ilkesini etkileyebilir. Bu nedenle, gaip sanıkların bulunması için yasal olarak çeşitli işlemler uygulanır.

Gaip Sanık Hakkında Delillerin Toplanması

İddianame ile dava açıldıktan sonra sanığın gaip olduğu sonucuna ulaşan mahkeme; gaip sanık hakkında duruşma yapmadan, iddianamedeki olay ve olguları ispatlayacak nitelikte olan her türlü delili toplayabilir.

Gaip Sanık Hakkında Duruşma Yapılması

Yürürlükteki Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun 193. Maddesinin 1. Fıkrasına göre kural herhangi bir sebeple mahkemede hazır bulunmayan sanık hakkında duruşma yapılamamasıdır. Gaip sanık hakkında da bu kural geçerli olmakla beraber her ne kadar gaip sanık hakkında duruşma yapılamasa da duruşmaya hazırlık işlemlerinin tamamlanmasının önünde engel bulunmamaktadır. Bu nedenledir ki gaip sanığın yokluğunda hakkında hüküm verilmesi de mümkün değildir.

Gaip Sanığa Mahkemeye Gelmesi İçin İhtar Yapılması

İlgili kanunun 245. maddesinde adresi bilinmeyen gaibe, mahkeme önüne gelmesi veya adresini bildirmesi hususları uygun bir iletişim aracıyla ihtar edileceği düzenlenmiştir. Hukuki bir zorunluluk olması nedeniyle gaibe yapılan ihtar gaibe ulaşmasına rağmen gaip mahkemeye gelmezse gaip sanık hakkında kaçak sanıklara ilişkin hükümler uygulanır.

Gaip Sanık Hakkında Yakalama ve Tutuklama Kararı Verilmesi

Hâkim veya mahkeme kararı olmadan suç şüphesi altında bulunan şahsın özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanması fiili durumunu ifade eden yakalama emri ve delillerin korunması, şüpheli veya sanığın kaçmasını önleme vb. gibi nedenlerle mahkeme tarafından geçici olarak tutuklama kararları uygulamada mevcut koruma tedbirlerindendir.

Bu koruma tedbirlerinde gaip sanık hakkında yakalama kararı verilebilirken tutuklama kararı verilmesi mümkün değildir. Bunun nedeni sanığın gıyabında (yokluğunda) tutuklama mekanizmasının sadece kaçak sanık hakkında düzenlenmiş olmasıdır (CMK m.247/5).

Verilen yakalama kararı üzerine yakalanan gaibin tutuklanıp tutuklanmayacağı ise ayrıca mahkemece değerlendirilecektir. Gaip sanığın yokluğunda verilen yakalama kararına itiraz etme hakkı vardır.

Gaip Sanığa Güvence Belgesi Verilmesi

Ceza mahkemesi, sanığı mahkeme huzuruna getirebilmek için çeşitli koruma tedbirleri uygular. Eğer sanığa ulaşılamazsa, “güvence belgesi” düzenlenir. Bu belge, tutuklamama güvencesini içerir. Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun 246/1 hükmüne göre bu güvence, belirli koşullara bağlanabilir.

Güvence belgesi; gaip hakkında duruşma yapılmasını, gaibin savunma hakkını kullanmasını ve neticede ceza davasının sonuçlandırılmasını güvence altına almayı amaçlar. Bu husus asıl olarak sanığın adil yargılanma hakkının ihlalini önlemektedir.

5237 sayılı TCK, suçun cezası veya niteliğine bakılmaksızın tüm suç tipleri için güvence belgesi verilmesine izin verir. Ancak, bu belge sadece belirli bir ceza davası için geçerlidir. Başka bir suç veya ceza davası için kullanılamaz.

Aynı zamanda adli kontrol hükümlerinden bazıları güvence belgesi verilmesinin şartı haline getirilebilmektedir. Son olarak tutuklama yasağı olan hallerde güvence belgesi verilemeyeceği bilinmelidir. Nitekim bu halde zaten sanığın tutuklanması kanunla yasaklanmıştır.

Güvence belgesiyle, yalnız tutuklama tedbirinin değil, yakalama ve gözaltı gibi özgürlüğü kısıtlayıcı tedbirlerin de uygulanması engellenir. Ancak, sanık hakkında arama, el koyma, iletişimin tespiti ve dinlenmesi vb. gibi koruma tedbirlerine başvurulmasının önü açıktır.

Yargı Kararları

Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2007/11000 K. 2007/10086 T. 17.09.2007

Kanun yararına bozma talebi ve tebliğnamede, “1) 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 170. maddesinde, iddianamede bulunması gereken hususların neler olacağının gösterildiği, aynı Kanun’un 174/1. maddesinde ise iddianamenin hangi hallerde iadesine karar verileceğinin belirtildiği, iddianamenin iadesi sebepleri arasında şüphelinin savunmasının alınmasının gösterilmediği, şüphelinin savunmasının alınmaması sebebiyle iddianamenin iadesine karar verilemeyeceği,

2) Sanığın gaip olmasının 5271 sayılı Kanun’un 244. maddesine göre sanık hakkında dava açılmasına bir engel olmayıp gaipliğin sadece duruşmanın açılmasına engel olduğu, kaldı ki sanık için öngörülen cezanın sadece para cezası olduğu ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 195. maddesinde “suçun yalnız veya birlikte adli para cezasını veya müsadereyi gerektirmesi durumunda sanığın gelmemesi halinde bile duruşma yapılabileceği” hükmünün bulunduğu,