Hapis Cezaları

Hapis Cezaları adaletin temel araçlarındandır. Bu makalede, MDM Hukuk Bürosu, hapis cezalarının Türkiye’deki yasal çerçevesini incelenecektir. Hapis cezasının suçla orantılılığı, infaz süreçleri, insan haklarıyla ilişkisi ve alternatif cezalar bu konuda çok tartışılan hususlardır. Hapis cezalarının toplumsal etkileri ve reform ihtiyaçları da ele alınacaktır.

Türk hukuk düzeninde yaptırımların en üst düzeyde düzenlendiği alan ceza hukukudur. Bu düzenlemelere cezai yaptırım denmektedir. Ceza yaptırımları için kişilerin ceza normlarını ihlal etmesine karşılık. Devletin yasal düzenlemelerle göstermiş olduğu tepkiler demek yerinde olacaktır.

Bu bağlamda ceza yaptırımlarının toplumun korunması ve suçun tekrarlanmaması, suçlunun ıslah edilmesi gibi temel amaçları güttüğünü söyleyebiliriz. Cezalar ahlaki seviyede, insan onuruna yakışır şekilde örf ve adetlere uygun olarak düzenlenmelidir.

Kanun koyucu iki tür ceza yaptırımı düzenlemiştir. Biri hapis cezası diğeri adli para cezasıdır. Konumuz olan Hapis cezaları TCK birinci bölüm ‘’Cezalar’’ başlığı altında madde 45- 49 aralığında düzenlenmiştir. Hapis cezaları kişinin bir daha suç işlemesini önlemek, caydırmak, ıslah etmek adına mahkeme tarafından verilen bir hükümdür.

Bu hüküm nitelik olarak hürriyeti kısıtlayıcı, özgürlüğü bağlayıcı bir ceza olmaktadır. Diğer bir cezai yaptırımın ise adli para cezası olduğunu söylemiştik. Uygulamada adli para cezasının ödenmemesi durumunda hapis cezasına çevrildiği örnekleriyle de karşılaşmaktayız.

Kime Nasıl, Ne Şekilde Ve Ne Süreyle Hapis Cezası Verilir?

Bu sorunun cevabı için hapis cezası türlerine bakalım.

Hapis Cezası Türleri

TCK m.47-49 aralığında hapis cezası türlerinin neler olduğu açıkca ifade edilmiştir.

a.  Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası

b.  Müebbet hapis cezası

c.   Süreli hapis cezası

Kanunda hapis cezası türleri olarak sınırlı sayıda sayılmıştır.

Hapis cezaları kural olarak cezaevinde infaz edilir ancak istisnai durumlarda hapis cezasının infazı konutta da mümkündür. Hükümlünün bu süreç içerisinde yükümlülükleri vardır. Bunlar hapis cezasının yerine getirilmesine katlanma ve infaz rejimine uygun olarak davranması gerekliliğidir.

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun 110uncu maddesinin ikinci fıkrasında yer alan. Hangi durumlarda kişinin infazını konut içerisinde sürdüreceği belirtilmiştir.

Buna göre ;

Kadın, çocuk veya 65 yaş üzeri kişilere verilen toplam mahkumiyet süresi 1 yıl ve daha az ise,

70 yaşını bitirmiş olan kişilerin mahkumiyet süresi toplam 2 yıl ve daha az ise;

ve 75 yaşını bitirmiş kişilerin mahkumiyet süresi toplam 4 yıl ve daha az süreli hapis cezası ise

hükümlünün infazını konutta sürdürmesine karar verilebilir.

İlk hapis cezası türü olan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıyla başlayalım.

A.  Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası

TCK Madde 47‘ e göz atabilirsiniz.

Müebbet hapis cezasının, hükümlünün hayatı boyunca devam edeceği söylenmektedir. Bununla birlikte sıkı güvenlik rejimlerinin uygulanacağı hükmü yer almaktadır.

Kişinin Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasına Hükmedilmiş Olması İçin Hangi Suça veya Suçlara Karışmış Olması Gerekir

• Soykırım suçu,
• İnsanlığa karşı suçlar,
• Kasten öldürme suçunun nitelikli hali,
• İşkence yaparak öldürme,
• Cinsel saldırı suçu neticesinde öldürme,
• Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak suçu,
• Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar,
• Siyasal veya askeri casusluk suçu,
• Gizli kalması gereken bilgileri açıklama suçu,
• Yasaklanan bilgilerin casusluk maksadıyla temin edilmesi suçu,
• Yasaklanan bilgileri siyasal veya askeri casusluk maksadıyla açıklama suçu,

Yukarıda sayılan suçlar hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası uygulanır.

Kişinin bu suçlardan en az birini işlemiş olması gerekir.

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasının İnfaz Süresi Ne Kadardır?

Bu hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam etmektedir ancak hükümlünün koşullu salıverme hükümlerinden yararlanması mümkündür. Koşullu salıvermeden yararlanmanın da pek tabi bazı şartları vardır. Hükümlünün cezaevinde belli süre iyi halli geçirmiş olması gerekmektedir gibi.

a)  Koşullu salıverilme (Ceza Ve Güvenlik Tedbirleri İnfazı Hakkında Kanun m.107)

(1)Koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için mahkûmun kurumdaki infaz süresini iyi hâlli olarak geçirmesi gerekmektedir.

(2)Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar 30 yılını,

müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar 24 yılını,

diğer süreli hapis cezalarına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının yarısını infaz kurumunda geçirmeleri karşılığında koşullu salıverilmeden yararlanabilir.

a) Kasten öldürme suçlarından süreli hapis cezasına mahkûm olan kişiler

b) Ağırlaşmış yaralama suçundan süreli hapis cezasına mahkûm olan kişiler,

c) İşkence suçundan ve eziyet suçundan süreli hapis cezasına mahkûm olan kişiler,

d) Cinsel saldırı ,reşit olmayanla cinsel ilişki ve cinsel taciz suçlarından süreli hapis cezasına mahkum olan kişiler,

e) Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlardan hapis cezasına mahkûm olan çocuklar,

f) Özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlardan süreli hapis cezasına mahkûm olan kişiler,

g) Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçundan hapis cezasına mahkûm olan çocuklar,

h) Devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarından süreli hapis cezasına mahkûm olan kişiler,

cezalarının üçte ikisini ceza infaz kurumunda geçirdikleri takdirde,

koşullu salıverilmeden yararlanabilir. 

(3)Koşullu Salıverilme İçin İnfaz Kurumunda Geçirilmesi Gereken Süre Ne Kadardır?

Hükümlü;

• Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına! Veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde 36 yılını,
• Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde 30 yılını,
• Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 36 yılını,
• Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 30 yılını,
• Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 28 yılını ceza infaz kurumunda geçirmiş olmalıdır.

(4)Suç işlemek için örgüt kurmak veya örgütü yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet durumlarında;

ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar 36 yılını,

müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar 30 yılını ,

süreli hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının üçte ikisini infaz kurumunda geçirdikleri taktirde,

koşullu salıverilmeden yararlanabilir.. 

Yukarıda bahsedilen bilgilere göre toparlayacak olursak ;

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eder ancak kişinin koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanması için eğer kişi birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptılırdıysa 36yılını ceza infaz kurumunda geçirmiş olmalıdır.

Bir ağırlaştırılmış müebbet cezası aldıysa en fazla 36 ceza infaz kurumunda geçirmeli. Yani hükümlünün ağırlaştırılmış müebbet suçuyla beraber hüküm giydiği başka bir suç varsa! Bu iki suçun hapis cezaları toplamı 36 yıl olmalıdır. 

Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet hâlinde de 36 yılını ceza infaz kurumunda geçirmiş olması gerekir ki koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanabilsin.

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infaz edileceği yer ise yüksek güvenlikli kapalı cezaevleridir.

İnfaz biçimi ise şu şekildedir ;

• Hükümlü, tek kişilik odada kalır.
• Hükümlüye, günde bir saat açık hava alma hakkı ve spor yapma hakkı tanınır.
• Risk ve güvenlik gerekleri ile iyileştirme ve eğitim çalışmalarında gösterdiği gayret ve iyi hâle göre; hükümlünün, açık havaya çıkma ve spor yapma süresi arttırılacağı gibi kendisi ile aynı yerde kalan hükümlülerle temasta bulunmasına sınırlı olarak izin verilebilir.
• Hükümlü, yaşadığı yerin olanak verdiği ve idarece uygun görülen bir sanat veya meslek etkinliğini yürütebilir.
• Hükümlü, kurum idare kurulunun uygun gördüğü hâllerde ve 15 günde bir kez olmak üzere aşağıdaki bentte gösterilen kişilere, süresi on dakikayı geçmemek üzere telefon edebilir.
• Hükümlüyü; eşi, altsoy ve üstsoyu, kardeşleri ve vasisi, belirlenen gün, saat ve koşullar çerçevesinde 15 günlük aralıklarla ve günde bir saati geçmemek üzere ziyaret etme hakkına sahiptirler.
• Hükümlü hiçbir suretle ceza infaz kurumu dışında çalıştırılamaz ve kendisine izin verilmez.
• Hükümlü, kurum iç yönetmeliğinde belirtilenlerin dışında herhangi bir spor ve iyileştirme faaliyetine katılamaz.
• Hükümlünün cezasının infazına, hiçbir surette ara verilemez. Hükümlü hakkında uygulanacak tüm sağlık tedbirleri, tıbbî tetkik ve zorunluluklar hariç ceza infaz kurumlarında, mümkün olmadığı durumlarda tam teşekküllü Devlet ya da üniversite hastanelerinin tek kişilik ve yüksek güvenlikli mahkûm koğuşlarında uygulanır.

Yukarıdaki hususlarda da görüldüğü üzere yüksek güvenlikli cezaevlerinde tedbirler bu şekilde olmaktadır.

B.  Müebbet Hapis Cezaları

TCK Madde 48’e göz atabilirsiniz. ‘’Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder.’’

Kişi İçin Müebbet Hapis Cezası Hükmü Verilmiş Olması İçin Hangi Suça veya Suçlara Karışmış Olması Gerekir

• Kasten öldürme suçunun temel şeklinde işlemiş olması,
• Düşmanla işbirliği yapma suçunu,
• Savaşta yalan haber yayma suçunu,
• Askeri komutanlıkların gasbı suçunu,
• Devletin güvenliğine ilişkin belgelerle işlenen suçunu,
• Devletin güvenliğine ilişkin bilgileri temin etme suçunu,
• Gizli kalması gereken bilgileri açıklama suçunu,
• Devlet sırlarından yararlanma suçunu,
• Devlet hizmetlerinde sadakatsizlik suçunu,

İşlemiş olmalı ki kişiye müebbet hapis cezası uygulansın.

Müebbet Hapis Cezasının İnfaz Süresi Nedir?

Müebbet hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eder demiştik ancak müebbet hapis cezasına hükmedilenler 24 yılını cezaevinde iyi halli olarak geçirdiği takdirde koşullu salıverilmeden yararlanabileceklerdir.

Diğer durumlarda ise;

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde 36 yılını,
• Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde 30 yılını,
• Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 36 yılını,
• Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla 30 yılını,
• Müebbet hapis cezasının tekerrür halinde işlenen suçtan dolayı verilmesi halinde 33 yılını,

Hükümlünün ilgili olduğu kısım için bu süreleri İnfaz kurumunda geçirmiş olması gerekir.

İnfaz Biçimi ise şu şekildedir;

Müebbet hapis cezasına mahkum olanlar da kendilerine uygulanacak infaz rejimini ve gönderilmeleri gereken infaz kurumunu ve bu doğrultuda hükümlünün kişisel ve sosyal özelliklerini belirlemek için Kanunda gösterilen kriterlere göre gözlem altına alınırlar. Gözlem süresi 60 gün ile sınırlıdır.

Hükümlü; kişiliğine, belli sebeplere, suçun işlenmesindeki özelliklere göre gerektiğinde gözleme tâbi tutulmayabilir. Gözlem sonunda, gözlem merkezi görevlileri hükümlüye ait dosyayı hazırlamış olduğu görüşü ile birlikte Adalet Bakanlığına iletir. Gözlem sonucuna göre hükümlünün gönderileceği infaz kurumu ilgili Bakanlıkça belirlenir. Müebbet hapis cezasının infazında, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasındaki infaz rejimi uygulanmaz.

C.  Süreli Hapis Cezası

‘TCK Madde 49’a göz atabilirsiniz. (1) Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmedikçe bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz.

(2) Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.’’ Şeklinde düzenlenmiştir.

Hükümden de anlaşılacağı üzere iki tür süreli hapis cezası vardır.

Hükmedilen ceza bir yıldan fazlaysa uzun süreli hapis cezası, hükmedilen ceza bir yıl ve daha az süreli ise kısa süreli hapis cezasıdır.

Süreli hapis cezalarına mahkum edilen kişiler cezalarının yarısını gönderildiği infaz kurumunda geçirdikleri taktirde koşullu salıverilmeden yararlanabileceklerdir. Ancak, süreli hapis cezalarında suç niteliği, suçta tekerrür olup olmadığı vb. kriterler dikkate alınarak farklı koşullu salıverme süreleri uygulanabilecektir.

Kısa süreli hapis cezası, hükmedilen ceza bir yıl veya daha kısa süreli hapis cezasıdır demiştik. Ancak kanun koyucu kısa süreli hapis cezaları için bazı seçenek yaptırımlar öngörmüştür. Bu seçenek yaptırımların uygulanması için suçlunun karakterine,

sosyal ve ekonomik durumuna,

yargılama süresi boyunca göstermiş olduğu hal, tavır, tutum ve davranışlara ek olarak suçun işlenmesindeki hususlara dikkat edilir.

Kısa Süreli Hapis Cezasının Seçenek Yaptırımları Nelerdir? (TCK m. 50)

• Kısa süreli hapis cezası adli para cezasına çevrilebilir.
• Kısa süreli hapis cezası yerine mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iadesi istenebilir, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine karar verilebilir.
• Kısa süreli hapis cezası yerine en az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmesine karar verilebilir.
• Kısa süreli hapis cezası yerine mahkum olunan ceza süresinin yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gidilmesinin veya belirli etkinlikleri yapılmasının yasaklanmasına karar verilebilir.
• Kısa süreli hapis cezası yerine sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmasına karar verilebilir.
• Kısa süreli hapis cezası yerine mahkum olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak esas olacak şekilde kamuya yararlı bir işte çalıştırılması yönünde karar verilebilir.

Daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak şartıyla, mahkûm olunan 30 gün ve daha az süreli hapis cezası ile eylemi işlediği tarihte 18 yaşını doldurmamış veya 65 yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, yukarıdaki yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilebilecektir. Hakim takdir yetkisine sahip değildir.

Suç eğer taksirle işlendiyse hüküm verilen hapis cezası uzun süreli de olsa; bu ceza, diğer koşulların varlığı halinde, adli para cezasına çevrilebilir. Fakat, suç bilinçli taksirle işlendiyse bu durumda adli para cezasına çevirme yaptırımı uygulama alanı bulmaz.

Hapis Cezaları Ertelenebilir Mi?

Evet hapis cezası ertelenebilir. Kişinin işlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkum edilmiş olması gerekir.

Bu sürenin üst sınırı, fiili işlediği sırada 18 yaşını doldurmamış veya 65 yaşını bitirmiş olan kişiler açısından 3 yıldır.

Erteleme kararı verilebilmesi için kişinin daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı 3 aydan fazla hapis cezasından hüküm verilmemiş olması ve suçu işledikten sonra yargılama sürecinde pişmanlık göstermesi dolayısıyla tekrar suç işlemeyeceği konusunda mahkemede olumlu bir kanaatin oluşması gerekmektedir.

Sonuç olarak hapis cezalarıyla ilgili genel bir kanıya varmak gerekirse ;

Hapis cezaları adalet sisteminin direği olarak adlandırılabilir. Bunun yanı sıra devlete ciddi ekonomik sorunlar da açmaktadır. Örneğin hapishane sayılarının artması, suçlarda tekerrürün yüksek oranda gözlemlenmesi gibi. Günümüzde bu durumlardan yola çıkılarak seçenek yatırımlara yönelimin arttığını görmekteyiz.

Seçenek Yaptırımlar Yerine Getirilmezse Doğacak Sonuçlar Nelerdir?

Mahkeme tarafından verilen seçenek yaptırımların uygulanması hükmü kesinleştikten sonra Cumhuriyet Savcılığı tebligat düzenler ve bunun akabinde 30 gün içerisinde seçenek yaptırımlar uygulanmaz veyahut uygulanmaya başlandığı halde devam ettirilmez ise seçenek yaptırımına çevrilen kısa süreli hapis cezasının kısmen veya tamamen infazına hükmedilecektir.

Eğer burada hükümlünün elinde olmayan sebeplerden ötürü seçenek yaptırımı uygulama alanı bulamıyorsa mahkeme tarafından uygun olan başkaca bir seçenek yaptırımı öngörülebilir.

Hapis Cezalarına HAGB Kararı Verilebilir Mi?

Sanık hakkında verilebilecek HAGB kararında önemli olan husus verilen hapis cezasının süresidir. Hüküm verilen cezanın iki yıl ve altı bir süresi olması gerekmektedir.

18 yaşından küçükler için de bu koşul aranır. Suçun niteliğine bakılmaksızın yani taksirle mi kastla mı işlendiği önemli olmaksızın HAGB kararı verilebilmektedir.

Bahsedilen ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası için ceza süresi koşulu sağlanmadığından HAGB kararı verilemeyecektir.

Detaylı bilgi almak için iletişim sayfasından bizlere ulaşabilirsiniz.

Emsal Yargı Kararları

Yargıtay 9. Ceza Dairesi, E. 2008/8960 K. 2010/4090 T. 15.4.2010

Kırılan cam bedelinin sanık tarafından hakkında iddianame ile dava açıldıktan sonra ve fakat hüküm verilmezden önce ödendiğinin anlaşılması karşısında, TCK’nın 168/2. maddesi uyarınca verilecek cezanın yarısına kadar indirileceği gözetilmeden üçte ikisi oranında indirim yapılmak suretiyle eksik ceza tayini karşı temyiz olmadığından bozma nedeni yapılmamıştır.

Yerinde görülmeyen diğer itirazların reddine, ancak;

5237 sayılı TCK’nın 50/1-d maddesine göre kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun istenmesindeki özelliklere göre mahkum olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle belirli yerlere gitmekten yasaklanma tedbirine çevrilebileceğinin hüküm altına alındığı, bu düzenleme gereğince sanık hakkında hükmedilen hürriyeti bağlayıcı cezanın, seçenek yaptırımlardan olan belirli yerlere gitmekten yasaklanma tedbirine çevrilmesi durumunda bu sürenin, hükmedilen 3 ay 10 gün hapis cezası süresinden fazla olamayacağı gözetilmeden 6 ay süre ile belirli yerlere gitmekten yasaklanma tedbirine hükmedilmesi,

Kanuna aykırı, sanık müdafiinin temyiz itirazları bu itibarla yerinde görülmüş olduğundan hükmün bu sebeplerden dolayı (BOZULMASINA), 15.04.2010 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.