Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu Ve Cezası İle Çek Hesabı Açma Yasağının Kaldırılması

Kambiyo senetlerinden olan ve ticari hayatta kolaylığından dolayı sıkça kullanılan “çek” hakkında düzenlemeler 5941 sayılı Çek Kanunu’nda ve Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiştir. Makalemizde değineceğimiz konu “karşılıksız çek keşide etme suçu”dur. Çek Kanunu madde 5 “karşılıksız çek keşide etme suç ”nu düzenlemiştir. Bu kanunun amacı çekin güvenilir bir ödeme aracı olmasının sağlanması ve çek hamilinin (mağdurunun) malvarlığıdır. Çek Kanunu madde 5’e göre;

 (1) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz.

Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.

(2) Birinci fıkra hükmüne göre çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür. Birinci fıkra uyarınca hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, yasaklılıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar. Ancak, hakkında yasaklama kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam eder.

(3) Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi hâlinde, bu çekten dolayı hukukî ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.

 

Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunun Oluşabilmesi İçin Unsurlar

• Çekin Kanuni İbraz Süresi İçinde Muhatap Bankaya Sunulması

Öncelikle çekte ödeme için ibraz sürelerine bakalım. Çünkü çeke verilen “karşılıksızdır” ibrazı bu sürenin öncesi ve sonrasında farklılık arz etmektedir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 708. Maddesinde çekin ödeme için ibraz süreleri belirlenmiştir.

III – Ödeme için ibraz: Madde 708 – Bir çek, keşide edildiği yerde ödenecekse on gün; keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Ödeneceği memleketten başka bir memlekette keşide edilen çek, keşide yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu bakımdan, bir Avrupa memleketinde çekilip ve Akdeniz’de sahili bulunan bir memlekette ödenecek olan ve bilmukabele Akdeniz’de sahili olan bir memlekette çekilip bir Avrupa memleketinde ödenmesi lazım gelen çekler aynı kıtada keşide edilmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır. Yukarda yazılı müddetler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten itibaren işler.

Çekler genellikle ileri tarihli olarak keşide edilir ancak ileri tarihli olarak keşide edilen çeklerin bankaya ibrazı yine de mümkündür. Çünkü Türk Ticaret Kanunu madde 707 ‘ye göre “Çek görüldüğünde ödenir.” Ancak Çek Kanunu’nun Ek 3. maddesinin 5. fıkrası gereği 31.12.2021 tarihine kadar çekin üzerindeki tarihten önce bankaya ibrazı geçersizdir. Bu nedenle zaten 31.12.2021 tarihine kadar hamil, çekin üzerindeki tarihten önce ödenmesi için çeki bankaya ibraz edemeyecektir. Bu tarihten önce düzenlenen ve çekin üzerinde yazan ödeme tarihinden önce bankaya ibraz edilen çek için kısmen ya da tamamen “karşılıksız” olduğunun öğrenilmesi ile suç oluşamaz. Çünkü “karşılıksız çek keşide etme suçu”nun oluşabilmesi için çekin bankaya ibrazı gerekmektedir.  Çek bankaya ibraz edilemediği müddetçe suç oluşamayacaktır.

• Çekin Bankaya İbrazında Çek İle İlgili Olarak Kısmen Ya Da Tamamen “Karşılıksızdır” İşlemi Yapılması

Karşılıksızdır işlemi dışında başka bir işlem yapılması halinde suçun unsurları oluşmayacağı için fail hakkında Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223/2-a maddesi gereği beraat kararı verilecektir. Suçun oluşabilmesi için yapılan işlemin “karşılıksızdır” işlemi olması gerekir.

 Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunun Faili

“Karşılıksız çek keşide etme suçu”nun faili Çek Kanununun 5. Maddesinin 1. Fıkrasında “Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında”  diyerek failin kim olacağını düzenlemiştir. Bu kişi eğer “gerçek kişi” ise zaten bankada çek ibraz edildiğinde miktarı bulundurmakla yükümlü olan kişinin bizzat kendisidir. Çek hesabı sahibi “tüzel kişi” ise aleyhine adli para cezası verilebilecek suç faili, tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevli olan yönetim organının üyesi, ya da yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını muhatap bankada bulundurmakla yükümlüdürler.

Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu İçin Şikâyet Hakkı

Çek Kanunu madde 5 e göre “karşılıksız çek keşide teme suçu” şikâyete tabi bir suçtur. Bu maddenin 1. Fıkrasında şikâyette kimin bulunulacağı düzenlenmiştir. Buna göre; “Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine…”  denilmek suretiyle şikâyette bulunacak kişi “hamil” dir. Hamil, çeki elinde bulunduran kişidir. Ancak çeki elinde sadece son defa elinde bulunduran değil, önceki cirantalarında çekin hamili oldukları vakit şikâyette bulunabileceklerini Yargıtay kabul etmiştir. Buna göre;

Yargıtay 19. Ceza Dairesinin 10.05.2018 Tarih, 2018/3072 E., 2018/5874 K. sayılı kararı ile “Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkının; çeki tahsil amacıyla bankaya ibraz eden hamil ile karşılıksızdır işlemi yapıldıktan sonra çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda karşılıksızdır işlemi yapılmadan önceki dönemde geçerli ve meşru ciranta olan kişiye ait olacağına” karar vermiştir.

 

Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu İçin Şikâyet Süresi

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesi şikâyet süresi için bizi İcra İflas Kanunu’na götürmektedir. Buna göre;  “…Bu suçtan dolayı açılan davalar İcra Mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır…” İcra İflas Kanunu madde 347’ ye göre;

Şikayet süresi

Madde 347 – Bu Bapta yer alan fiillerden dolayı şikâyet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer.

Bu kanun maddesine göre karşılıksız çek düzenlendiğini öğrenen hamil üç ay içinde ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde şikâyet hakkını kullanmalıdır. Bu süreler hak düşürücü sürelerdir. Şikâyet süresi çekin bankaya ibraz edildiği tarihten itibaren başlayacaktır. Çekin takas ile verilmesi durumunda çeki bankaya ibraz ettirip kısmen ya da tamamen karşılıksız olduğunun öğrenildiği günde başlar.  Cirantaların üç aylık şikâyet sürelerinin başlangıç tarihi ise suça konu çekin yetkili cirantaya teslim edildiği tarihte başlar.  Çekteki cirantalardan biri çeki sonraki cirantadan teslim aldığına dair teslim tesellüm tutanağı ile çeki hangi tarihte aldığını belgelemeli ve ilgili mahkemeye sunmalıdır. Teslim tesellüm tutanağı şikâyet süresinin belirlenmesi açısından önemlidir.

Şikayetten Vazgeçmenin Sonuçları

Şikâyete tabi suçlarda verilen kararın kesinleşmesine kadar her zaman şikâyetten vazgeçilebilir. Kararın kesinleşmesinden sonra şikâyetten vazgeçme bir hüküm doğurmaz ancak çekin karşılıksız çıkması durumunda bu genel kural uygulanmaz. Çek Kanun’u madde 6/1 ‘e göre çekin karşılıksız çıkması durumunda karar kesinleşmiş de olsa şikâyetten vazgeçilmesi halinde ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu karar tüm hüküm ve sonuçları ile ortadan kaldırılır.

Görevli Ve Yetkili Mahkeme

Karşılıksız çek düzenleme suçunda yargılama yapacak görevli ve yetkili mahkeme Çek Kanunu madde 5’te düzenlenmiştir. Buna göre; Görevli mahkeme İcra Ceza Mahkemeleri iken Yetkili Mahkeme çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.

Suça İlişkin Koruma Ve Güvenlik Tedbirleri-Çek Hesabı Açma Yasağı

Çek Kanun’u madde 5/1 de çekin karşılıksız çıkması sonucu koruma ve güvenlik tedbirleri düzenlenmiştir. Buna göre; “Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir.”

Koruma tedbiri olarak haklarında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verilenler cezanın yasağından itibaren üç yıl ve her halde yasağın konulmasından itibaren on yıl geçtikten sonra hükmü veren mahkemeye başvurarak yasağın kaldırılmasını talep edebilirler.

Karşılıksız Çek Keşide Edilmesi Suçuna Verilebilecek Ceza Miktarı

Karşılıksız çek keşide etme suçunun işlenmesi sonucu hamilin şikâyeti ile ceza miktarı Çek Kanunu madde 5/1 de bin beş yüz güne kadar adli para cezası olarak belirlenmiştir. Bu adli para cezası çek bedelinin karşılıksız kalan kısmından az olamaz. Ayrıca mahkeme çek hesabı açma yasağına hükmedebilir. Ya da çek hesabı açma yasağı bulunuyorsa bu yasağın devamına karar verebilir. Sanığın ekonomik durumuna göre Hâkim, verdiği adli para cezası için mehil verebilir ya da taksitlendirebilir.

Kanun Yolları Ve Süreleri

Karşılıksız çek düzenleme sonucu kanun yollarında ikili bir ayrıma gitmekteyiz.

• Koruma Tedbiri Olarak Verilen Çek Düzenleme Ve Çek Hesabı Açma Yasağına Karşı Kanun Yolu

Çek Kanunu madde 5/1 e göre;” Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır.” Kanun yoları ile ilgili İcra İflas Kanunu’nun 353/1. Maddesine göre verilen kararın tefhim ve tebliğinden itibaren 7 gün içinde itiraz edebilir.  Peki bu itiraz nereye yapılacaktır?

1. Birden fazla icra ceza mahkemesi bulunan yerlerde numara olarak kendisini izleyen icra ceza mahkemesine,
2. Son numaralı mahkeme için birinci mahkemeye,
3. İcra ceza mahkemesi bir tane ise o yerdeki asliye ceza mahkemesine,
4. İcra ceza mahkemesi hâkimi ile asliye ceza mahkemesi hakimi aynı ise en yakın yerdeki asliye ceza mahkemesine.

• Nihai Karara Karşı Kanun Yolu

Çek Kanunu madde 5/1 in İcra İflas Kanunu’na yaptığı atıf ile İcra İflas Kanunu’nun 353/1 e göre verilen kararın tefhim ve tebliğinden itibaren 7 gün içinde “istinaf” kanun yoluna başvurulabilir. Bölge Adliye Mahkemesi’nin vermiş olduğu bu karar kesindir.

Dava Ve Zamanaşımı

İcra İflas Kanunu’nda suçlara ya da cezalara ilişkin ceza ya da dava zamanaşımı süreleri belirtilmemiştir. Çekteki karşılıksızdır işlemi için Türk Ceza Kanunu’ndaki dava ve ceza zamanaşımı sürelerine bakmamız gerekmektedir. Buna göre Türk Ceza Kanun ‘u madde 66/1-e gereği dava zamanaşımı 8 yıl iken ceza zamanaşımı 10 yıldır. Uygulamada bu tür suçlarda zamanaşımı uğraması ihtimali az olmakla birlikte süresi içinde yapılan bir şikâyet ile açılan davada, zamanaşımını kesen nedenler olmadığı halde 8 yıl sonunda dava hala sonuçlanmamış ise zamanaşımı nedeni ile düşme kararı verilecektir.

Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu İle İlgili Yargı Kararları

 

Şikayetin Süresi İle İlgili Bölge Adliye Mahkemesi Kararı: “Davaya konu çekin ciro silsilesine göre suça konu çekin Yapı Kredi Bankası Finike Şubesi tarafından takas odasına konulmak suretiyle 01/04/2019 tarihinde işlem gördüğü, sonrasında 10/04/2019 tarihi itibarıyla müşteki Durmuş Uludağ tarafından çekin bankaya ibrazı suretiyle 2.030 TL banka yükümlülük tutarının tahsil edildiği anlaşılmakla, Karşılıksızdır işleminden sonra suça konu çekin kime hangi tarihte teslim edildiğinin ilgili banka şubelerinden sorulması, ayrıca suça konu çekten dolayı icra takibi yapılmış ise icra dosyası getirtilerek müştekinin çekin karşılıksızdır işlemini öğrendiği tarihin tespit edilmeye çalışılması, tespit edilememesi halinde müştekinin çekin karşılıksızdır işlemini öğrendiğini beyan ettiği tarihe itibar edilerek şikayetin süresinde olup olmadığının belirlenmesi gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi usul ve esasa aykırı olduğundan, istinaf başvurusunda bulunan müşteki vekilinin ileri sürdüğü nedenler bu yönü ile yerinde görülmekle 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 289/1 maddesi yollamasıyla Ceza Muhakemesi Kanunu’nun280/1-e maddesi uyarınca HÜKMÜN BOZULMASINA, Dosyanın kararı veren İlk Derece Mahkemesine gönderilmesine, 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 286/1 maddesi uyarınca KESİN olmak üzere 12/10/2020 tarihinde oybirliği ile karar verildi.” (Antalya BAM 13. Ceza Dairesi, 2020/712 E., 2020/318 K.)

 

Tüzel Kişi Hakında Da Tedbiren Çek Düzenleme Ve Çek Hesabı Açma Yasağı Tedbirine Hükmedilmesi Gerektiğine İlişkin Bölge Adliye Mahkemesi Kararı: “… Ancak, şirket çeki olmasına rağmen tüzel kişi hakkında tedbire hükmedilmemesi,Usul ve esasa aykırı ise de, bu aykırılık Dairemizce duruşma yapılmaksızın 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 280/1-a maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak düzeltilmesi mümkün olduğundan, Hükmün 5.maddesine “….sanığın..” ibaresinden sonra gelmek üzere “….ve Tasfiye Halinde … İnşaat Nakliye Sanayi ve Ticaret Limited Şirketinin …” ibaresi EKLENEREK DÜZELTİLMESİNE…” (Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 10. Ceza Dairesi. 12.01.2021 T., 2020/3285 E., 2021/82 K.)

“… çekin şirket çeki olmasına rağmen çek hesap sahibi tüzel kişiye tedbir kararı uygulanması gerektiğinin gözetilmemesi usul ve yasaya aykırı olup bu aykırılık Dairemizce duruşma yapılmaksızın 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 280/1-a maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak düzeltilmesi mümkün olduğundan…” (Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 10. Ceza Dairesi. 30.12.2020 T., 2020/2053 E., 2020/3584 K.)

Sanığa Usulüne Uygun Tebligat Yapılmadan Karar Verilmesi İle Şikayet Dilekçesinde İsmi Bulunmayan Şirketin Yönetim Kurulu Hakkında Tedbir Kararı Verilemeyeceğine İlişkin Bölge Adliye Mahkemesi Kararı : “… 1-) Sanık adına usulüne uygun tebligat yapılıp hakkındaki dava ve duruşmalardan haberdar edilmeden Ceza muhakemesi Kanunu’nun 289/1-e maddesine aykırı olarak kanunen hazır bulunması gereken kişilerin yokluğunda karar verilmesi,

2-) 5941 Sayılı Yasanın 5/1 maddesi gereğince çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı şikayet dilekçesinde gösterilen yetkili ve şirket hakkında verilebileceği halde, haklarında şikayet bulunmayan ve şikayet dilekçesinde isimleri belirtilmeyen şirketin yönetim kurulu hakkında da çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmesi, Kanuna aykırı, sanık müdafiinin istinaf nedenleri bu itibarla yerinde görüldüğünden hükmün 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 289/1(e) maddeleri gereğince BOZULMASINA…” (İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 15. Ceza Dairesi. 25.06.2021 T., 2020/5945 E., 2021/33)