Hava Aracı İpoteği Nedir?

Hava Aracı İpoteği Nedir?

Hava Aracı Nedir?

Hava aracının ipotek işlemlerini tanımlamadan önce hangi araçların ipoteğinin yapılacağına bakmak yerinde olacaktır. Hava aracı kavramını her ülkenin farklı yorumlaması mümkündür zira hava yolu taşımacılığıyla ilgili imzalanmış olan ve bizim de tarafı olduğumuz Montreal Sözleşmesi hava aracının ne olduğunun tanımını yapmamıştır. Bu sebeple hava aracını tanımlamak için iç hukuka bakılmalıdır. Türk Sivil Havacılık Kanunu hava aracını “havalanabilen ve havada seyredebilme kabiliyetine haiz olan her türlü araç” olarak tanımlamıştır. Örnek vermek gerekirse; helikopter, uzay araçları, uçaklar, uçan balonlar hava aracı sayılmakta iken asansör veya teleferik hava aracı sayılmazlar. Elbette ki bizim üzerinde duracağımız konu hava araçlarından olan uçağın sicil işlemleri olacaktır. Zira ülkemizde ve dünyada en yaygın kullanılan sivil hava aracı uçaktır.

Hava Aracı Niteliği Nedir?

Türk Sivil Havacılık Kanunu hava aracının hukuki niteliği başlıklı 65. Maddesi şöyle düzenlenmiştir; “Bu Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, hava araçları menkul mal hükümlerine tabidir.” Bu madde kapsamında hava araçları yani uçak, helikopter menkul mal sayılacaktır.

Hava Aracı İpoteği Nedir?

İpotek kavramı Türk Medeni Kanunu’nda tanımlanmıştır. Türk Medeni Kanunu madde 881 ipoteği; “Halen mevcut olan ya da henüz doğmasa bile doğması olası olan herhangi bir alacağı güvence altına alma” şeklinde tanımlamıştır. Bu tanıma göre borçlu borcunu ödemediği takdirde, alacaklı ipotek hakkına dayanarak ipotek kurulmuş taşınmazın bedelinden alacağını tahsil edebilir.

Fark edileceği üzere ipotek taşınmaz (gayrimenkul) mallar üzerinde kurulabilen bir ayni haktır. Hava araçları ise yukarıda tanımlandığı üzere taşınır (menkul) mal sayılmaktadır. Fakat hava araçları üzerinde menkul olmalarına rağmen ipotek hakkı tesis edilebilmektedir. Kanunun böyle düzenlenmiş olması ilginçtir. Hava araçları üzerinde ipotek hakkı tesis etmenin kanuni dayanağı Türk Sivil Havacılık Kanunu madde 69’dur. TSHK madde 69; “Bir alacağın temini için hava aracı üzerinde ipotek tesis olunabilir. Hava aracı ipoteği, alacaklıya hava aracı bedelinden alacağını alma yetkisini verir. Müstakbel alacaklar veya şarta bağlı olan bir alacak için dahi ipotek tesis edilebilir.” şeklinde düzenlenmiştir.

Hava Aracı Üzerinde Kurulabilecek İpotek Türleri Nelerdir?

Akdi İpotek:

İlk kurulabilecek ipotek türü, akdi ipotektir. Akdi ipotek, hava aracı sahibi ile alacaklıların anlaşması ve sicile bu durumu tescil ettirmeleri ile gerçekleşir. Bu tescilin yapılabilmesi için hava aracı maliki ile alacaklının arasındaki anlaşmanın yazılı şekilde ve imzaları noterce onaylı olmalıdır.  Bu anlaşma Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı nezdinde tutulan Hava Araçları Siciline ipotek hakkı olarak tescil edilir. Tescilden sonra ipotek hakkı 3. Kişiler için de hüküm ifade eder hale gelir.

Kanuni İpotek:

Kanuni ipotek TSHK madde 71’de düzenlenmiştir. Madde hükmüne göre hava araçlarının yapım ve onarımından doğan alacaklar için yapımcı veya onarımcı kişi, hava aracı üzerinde kanuni bir ipoteğin tescilini isteyebilir. Bu ipotek türü tamirci ipoteği olarak da bilinir. Aynı şekilde gemiler için de kanuni bir imkândır. Bakım, onarım halinde bunu gerçekleştiren yapımcının talebi halinde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı nezdinde tutulan Hava Araçları Siciline ipotek hakkı tescil edilir. Buradaki amaç hava araçlarının bakım ve onarım masrafların, parça değişimlerinin ciddi meblağda paralara sebep olmasıdır. Bu şekilde yapımcı, onarımcı güven altına alınır.

Birlikte İpotek:

İsminden de anlaşılacağı üzere birlikte ipotekte, birden fazla hava aracı alacak için birlikte ipotek altına alınır. Eğer anlaşmada hangi hava aracının ne kadar miktardan sorumlu olduğu belirtilmezse araçlar borcun tamamından sorumlu olurlar. Bunun anlamı şudur; alacaklı birlikte ipotek edilen hava araçlarından istediği aracı seçip alacağını alacak miktarını aşmayacak şekilde temin edebilir. Eğer alacağı karşılamakta bir hava aracı yeterli olmazsa ipotek altındaki diğer hava araçlarını da paraya çevirebilir.

Yabancı Para Esasına Göre İpotek:

Yabancı para ipoteğinin kurulabilmesi için öncelikle Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın izni gerekir. Bakanlıktan gerekli izin alındıktan sonra ipotek sicile tescil edilirken alınan izin de sicile işlenir.

İpotek türlerini tanımladıktan sonra bir diğer önemli husus ise sigorta alacakları üzerinden, ipotek hak sahiplerinin alacaklarını alıp alamayacakları sorunudur. TSHK madde 77 bu durumu düzenlemiştir. Madde hükmü uyarınca sigortacı kişi, hava aracı üzerindeki ipoteği bilmediğini iddia edemez zira ipotek hakkı anlatıldığı üzere sicile tescil edilir ve sicil tapu sicilinde olduğu gibi alenidir. Yani 3. Kişiler için de hüküm ifade eder ve bilinmediği iddia edilemez. Aksine bir anlaşma yapılmadığı müddetçe ipotek hakkı sahibi sigortalanmış hava aracı üzerindeki alacak hakkı kadar sigortacıdan alınacak tazminata hak kazanır. Bu noktada tazminat ödemesi gereken sigortacının öncelikle hava aracı üzerinde ipotek hakkı olup olmadığını araştırması varsa eğer ipotek hakkı tutarını ipotek sahibine ödemesi gerekmektedir. Bu kanuni bir yükümlülüktür bu sebeple sigortacı doğrudan hava aracı malikine ödeme yaparsa ipotek hakkı sahibine borçlanır ve bu borcundan kurtulmak için ipotek sahibine de ödeme yapması gerekir.

İpotek Hakkının Devri ve Düşmesi

Son olarak ipotek hakkının nasıl sona ereceği düzenlenir. Türk Sivil Havacılık Kanunu madde 84 devri ve hakkın düşmesini şu şekilde düzenler; “İpotekle temin edilmiş olan alacağın temlikiyle ipotek hakkı da yeni alacaklıya geçer. Alacak ipotekten ve ipotek de alacaktan ayrı olarak devredilemez. Alacağın devri yazılı şekilde yapılır ve sicile tescil ile olur. Alacağın sona ermesi, alacaklının feragatı ve ipotekle mülkiyetin aynı kişide birleşmesi durumları ile ipotek hakkı düşer. İpotek hakkının düşmesi üzerine, kayıt sicilden terkin olunur.”