Hava Aracı Sicil İşlemleri Nelerdir?

Hava Aracı Nedir?

Hava aracının sicil işlemlerini tanımlamadan önce hangi araçların tescilinin yapılacağına bakmak yerinde olacaktır. Hava aracı kavramını her ülkenin farklı yorumlaması mümkündür zira hava yolu taşımacılığıyla ilgili imzalanmış olan ve bizim de tarafı olduğumuz Montreal Sözleşmesi hava aracının ne olduğunun tanımını yapmamıştır. Bu sebeple hava aracını tanımlamak için iç hukuka bakılmalıdır. Türk Sivil Havacılık Kanunu hava aracını “havalanabilen ve havada seyredebilme kabiliyetine haiz olan her türlü araç” olarak tanımlamıştır. Örnek vermek gerekirse; helikopter, uzay araçları, uçaklar, uçan balonlar hava aracı sayılmakta iken asansör veya teleferik hava aracı sayılmazlar. Elbette ki bizim üzerinde duracağımız konu hava araçlarından olan uçağın sicil işlemleri olacaktır. Zira ülkemizde ve dünyada en yaygın kullanılan sivil hava aracı uçaktır.

Hava Aracı Sicil İşlemlerinin Mahiyeti

Her ülke sivil hava araçlarının sicil işlemleriyle ilgili egemenlik haklarına dayanarak farklı kurallar tesis etmektedir. Bu bakımdan Türk hava araçlarının sicil işlemlerinin nasıl yapılacağı noktasında Türk Sivil Havacılık Kanunu, TC. Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün yayımladığı Havacılık Talimatları, Yargıtay tarafından verilen kararlar kaynak olacaktır. Türk hava sahasında (Türkiye’nin egemenliği altındaki ülke ile Türk karasuları üzerinde yer alan saha) sadece Türk devlet hava araçları ile Türk uçak siciline kayıtlı Türk sivil hava araçları uçuş yapabilmektedir (Türkiye’nin taraf olduğu anlaşmalar uyarınca hava sahamızda uçuş izni olan başka devlet sicillerine kayıtlı hava araçları da vardır). Bu bakımdan Türk sivil bir hava aracının Türk hava sahasında uçuş yapabilmesi için mutlaka sicile kayıtlı olması gerekmektedir.
Türkiye hava sahası sınırları içerisinde bir noktadan diğer noktaya Türk siciline kayıtlı olmayan bir hava aracının yolcu taşıması mümkün değildir. Örneğin İstanbul’dan İzmir’e Alman Hava Yolu Şirketi’ne ait bir uçağın yolcu veya yük taşıması mümkün değildir. Ancak Türk siciline kayıtlı bir hava aracı bunu yapabilir. Bu durum egemenliğin önemli göstergelerinden biridir. Zira Osmanlı Devleti’nde kabul gören kapitülasyonlar buna izin vermekteydi, Lozan Barış Antlaşması ile bu durum kaldırılmış ve hala yürürlükte olan Türk Kabotaj Kanunu ile de kanunlaştırılmıştır. Herhangi bir ülkenin siciline kayıtlı olmayan bir hava aracının ülke sınırları veya uluslararası hava sahası da dâhil olmak üzere uçuş yapması mümkün değildir. Bu bakımdan bir hava aracının ülke sınırları veya sınırlarının dışında uçuş yapabilmesi sicile kayıtlı olmasına bağlıdır. Bu bakımdan hava araçları sicili oldukça önemlidir.

Hava Aracı Sicil İşlemleri Nasıl Yapılır?

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, bünyesinde Türk hava araçlarının tescili için bir sicil tutmaktadır. Bu sicil bir nevi tapu sicili gibidir ve bazı özellikleri benzerlik gösterir. Sicil kamuya açıktır ve ilgisini inanılır kılabilen herkes bu sicilden bilgi edinebilir. Sicilin aleni olmasının da aynı şekilde tapu sicilinde olduğu gibi bazı özellikleri vardır örneğin Türk Medeni Kanunu madde 1023 uyarınca tapudaki sicile iyi niyetli olarak güvenip hak iktisap edilmesi halinde bu hak korunmaktadır. Aynı şekilde hava aracı sicilindeki kayıtlara da güvenip, mülkiyet, ipotek gibi bir hak iktisap edilirse bu hak korunacaktır.
Bu sicile kayıt yaptırabilmek için öncelikle hava aracının ait olduğu yolcu veya yük taşıma şirketinin Türk olup olmadığına bakılır “şirketi idare ve temsil etmeye yetkili olanların çoğunun Türk vatandaşı olması ve aynı zamanda şirket ana sözleşmesi uyarınca oy çoğunluğunun Türk ortaklarda olması” halinde hava aracı Türk sivil hava aracı olarak kabul edilebilir. Türk sivil hava aracı olarak sayıldıkları zaman artık sicile kayıt yaptırmanın ilk şartı gerçekleşmiş olur. Görüldüğü üzere sicile yalnızca yetkililerin ve oy kullananların çoğunluğunun Türk olması halinde kayıt yaptırılabilir(TSHK M. 60/1-a).
Hava aracının Türk sivil araç olduğunun tespitinden sonra ikinci şart tescili istenen hava arcının başka bir ülkede tescil edilmemiş, sicile kayıt edilmemiş olması şartı aranır(TSHK M. 60/1-b). Eğer öncesinde başka ülkede tescil edildiyse bu kaydın sicilden sildirildiğine dair bir belge istenmektedir. Bu aşamadan sonra ise aracın uçmaya elverişli olması şartı aranır, uçmaya elverişli olduğuna dair Ulaştırma ve Altyapı bakanlığınca verilecek bir belge istenir(TSHK M: 60/1c). Bu belgeler tamamlanıp sicile kayıt yaptırmak için Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na dilekçe ile başvuru yapılır.
Sicilin nasıl talep edileceği Türk Sivil Havacılık Kanunu madde 56’da şu şekilde düzenlenmiştir; “Sivil hava aracının tescili için, malikin bu Kanunda gösterilen kayıt ve şartlara uyması ve bir dilekçe ile Ulaştırma Bakanlığına başvurması gereklidir. İstemde bulunanın mülkiyet hakkına veya tescil için gerekli şartların gerçekleşmediğine dair belgelere dayanan bir itiraz yapılırsa, hukuki durum kesinlik kazanmadan tescil yapılamaz. Ancak başvuru ve itiraz bir tutanak ile belirlenip, sicil dairesinde saklanır. Sicile kaydedilen sivil hava araçlarına tescil belgesi verilir.” Tescilin diğer şartları ve aynı zamanda terkin hali de kanunda detaylı şekilde düzenlenmiştir.
Hava aracının sicilden terkininde, yine tapu siciline benzer işlemler söz konusudur. Sicile kayıt için aranan şartlardan herhangi birinin kaydolduğunun Bakanlıkça tespit edilmesi halinde ise hava aracının resen sicilden terkini yapılır(TSHK M. 61). Aynı zamanda hava aracının ziyaı uğraması veya fiilen harabiyeti halinde malik de sicilden terkin talep edebilir(TSHK M. 62). Malikin talebinin ardından tescil belgesi iptal edilir. Hava aracının malikin talebi üzerine veya resen terkini halinde bu durum sicilde kayıtlı olan hak sahiplerine(ipotek hakkı gibi) kurumca tebliğ edilmelidir. Bu tebliğin yapılması için talebe gerek yoktur. Eğer ipotek hakkı sahiplerinin bir itirazı varsa bunu tebliğden itibaren 30 gün içinde bu itirazı bildirmeleri gerekir.

MDM Hukuk