Kıdem, İhbar ve Fazla Çalışma Tazminatı Davası ve Hesaplanması
Makale Başlıkları
Kıdem, İhbar ve Fazla Çalışma Tazminatı Davası ve Hesaplanması
Kıdem Tazminatı Nedir?
4867 sayılı iş kanunda düzenlenmiş olan kıdem tazminatı çalışan kişiler için maddi olarak güvence sağlamaktadır. İşverenler açısından ise haksız olarak işçilerin işten çıkarılması zorlaştırılmıştır.
Kıdem tazminatı, çalışanın yıl içerisinde 30 günlük süre için almış olduğu brüt ücret göz önüne alınarak hesaplanır. Bu ücretle birlikte opsiyonel olarak verilen gıda yardımı, yol ücreti, konaklama yardımı ve düzenli olarak verilen ikramiyeler gibi ödemelerde hesaplamaya dâhil edilir.
Kıdem Tazminatını Kimler Talep Edebilir?
Aynı işveren bünyesinde en az 1 yıl çalışmış olan işçiler kıdem tazminatı alabilmektedir. Fakat kıdem tazminatı alınabilmesi için sözleşmenin belirsiz süreli iş sözleşmesi olması ve sözleşmenin haksız fesih yahut kanunda öngörülen haklı fesih yolları sebebiyle sona ermesi gerekmektedir.
Kıdem Tazminatı Talep Edilebilecek Fesih Sebepleri Nelerdir?
Kanunda öngörülmemiş olup işveren tarafından haksız bir sebebe dayanarak iş sözleşmesi sona erdirilirse veya kanunda ön görülmüş olan durumlardan biri sebebiyle iş sözleşmesi sona erer ise işçi kıdem tazminatı talep edebilir.
Kanunda öngörülmüş olan kıdem tazminatı talep edilebilecek fesih sebepleri ise şunlardır:
- İşçinin ölümü
- Muvazzaf askerlik görev
- Kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kurulu kurum ve sandıklardan yaşlılık
- Emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla fesih
- Kadın işçinin iş sözleşmesini evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi isteği ile sona erdirmesi
- İşçi kuruluşunda yönetici olan işçinin iş sözleşmesini bildirim süresine uymaksızın veya sözleşme süresinin bitimini beklemeksizin feshetmesi
- İş yerinde bir haftadan daha uzun bir süre ile işin duraksamasına neden olacak bir durumun oluşması
İşçinin haklı feshine sebep olabilecek olan durumlar.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
İlk olarak, çalışanın 1 yıl içerisinde 30 günlük çalışması için almış olduğu ücreti ve çalışmış olduğu süre hesaplanır. Sonrasında çalıştığı her tam sene başına bir 30 günlük ücret olmak üzere hesaplanır. 1 seneye tamamlanmayan günler için ise aynı oranda hesaplama yapılır.
Kıdem tazminatında her tam yıl için öngörülen otuz günlük süre iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile artırılabilir Fakat kıdem tazminatında uygulanacak olan tutar en yüksek memurun emeklilik ikramiyesinden fazla olamaz. 2022 yılı itibariyle bu tutar 10.596,74 Türk Lirasıdır. Her 6 ayda bir enflasyon miktarı ile bu rakam değişmektedir.
Kıdem Tazminatında Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?
25.10.2017 tarihinden önce feshedilen sözleşmeler için 10 yıl, Bu tarih sonrasında feshedilen sözleşmeler için 5 yıllık zamanaşımı süresi bulunmaktadır. Zamanaşımı süresinin geçmesi halinde, hak edilmiş olan kıdem tazminatı dava yolu ile talep edilememektedir.
İhbar Tazminatı Nedir?
Belirsiz süreli sürekli iş sözleşmelerinde usulsüz fesih halinde, fesihte bulunan işçi veya işverenin, feshe maruz kalan diğer tarafa ödemekle yükümlü olduğu tazminattır. Belirli süreli sözleşme süre sonunda kendiliğinden sona ereceğinden ihbar tazminatı ödenmesi gerekmez. Belirli süreli sözleşme süresinden önce feshedilse dahi ihbar tazminatı ödenmesi gerekmez.
Fesih Bildirim Süreleri Ne Kadardır?
Bildirim süreleri işçinin iş yerindeki kıdemine göre belirlenir. Buna göre; işi altı aydan az sürmüş olan işçi için, feshi ihbar süresi iki hafta, işi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, feshi ihbar süresi dört hafta, işi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, feshi ihbar süresi altı hafta, işi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, feshi ihbar süresi sekiz haftadır. Bildirim süreleri bölünemez nitelikte olduğundan kısmen kullandırılmış olması da usulsüz bir fesih niteliğindedir. Üstelik bu durumda ihbar tazminatı hesaplanırken sadece kullandırılmayan kısım değil uyulması gereken tüm bildirim süresi dikkate alınarak ihbar tazminatı hesaplanacaktır.
Kanunun aksine bildirim süreleri sözleşmeyle artırılmışsa ihbar tazminatının hesabında kanuni asgari sürelerin değil bu sürelerin dikkate alınması gerektiği açıktır. Bildirim süreleri arttırılmadan sadece ihbar tazminatının arttırılması hukuken mümkün değildir.
İhbar Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
İhbar tazminatı miktarının hesaplanmasında asıl ücret yanında kanun veya sözleşmeyle işçiye sağlanmış olan para ve parayla ölçülmesi mümkün menfaatler esas alınır. İhbar tazminatının miktarı bildirim süresindeki gün sayısı ile kıdem tazminatına esas alınan giydirilmiş brüt ücretin çarpımı ile elde edilir.
İhbar Tazminatında Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?
25.10.2017 tarihinden önce sona ermiş olan iş sözleşmeleri için ihbar tazminatı zamanaşımı süresi 10 yıldır. Bu tarihten sonra sona ermiş olan iş sözleşmelerinde ise zamanaşımı süresi 5 yıldır. Zamanaşımı olması itibariyle hak edilmiş olan ihbar tazminatı dava yolu ile talep edilememektedir.
Fazla Çalışma Ücreti Nedir?
İş Kanununun 41.maddesinde düzenlenen fazla çalışma ücreti, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışmalarıdır. Ancak belirtmek gerekir ki bir işyerinde haftalık çalışma süresi mesela 40 saat olarak belirlenmiş ise bu durumda 40 ile 45 saat arasındaki çalışmalar fazla sürelerle çalışma olacakken 45 saati aşan çalışmalar ise fazla çalışma ücreti kapsamında değerlendirilecektir. Kanunda öngörüldüğü üzere 45 saati aşan fazla çalışmalar için işçi %50 daha fazla ücret hak edecektir. 45 saatin altında kalan fakat fazla mesai teşkil eden süreler için ise %25 daha fazla ücret hak edecektir.
İş Kanununa göre işçinin günlük çalışma süresi maksimumu 11 saattir. Bu durumda bir işçinin haftalık çalışma süresi yasal sınır olan 45 saati aşmamakla beraber mesela bir günde çalışma süresi 11 saati aşıyorsa bu durumda da fazla çalışma ücretine hak kazanır ve fazla çalıştığı her saat için saatlik ücretinin %50 zamlı ücretini almaya hak kazanacaktır.
Aynı şekilde İş Kanununa göre gece çalışmaları maksimum 7.5 saat olur. Bu durumda da bir işçinin haftalık çalışma süresi yasal sınır olan 45 saati aşmamakla beraber eğer gece çalışması 7.5 saatten fazla ise bu durumda da fazla çalışma ücreti hak kazanacaktır ve fazla çalıştığı her saat için saat başı aldığı ücretin %50 zamlı ücretini almaya hak kazanacaktır.
Fazla Ücreti Talep Edebilmek İçin Fesih Gerekli Midir?
Fazla çalışma ücretinin alınabilmesi için iş sözleşmesinin sona ermesi gerekmemektedir. İşçi fazla çalıştığı süreye dair ücreti, işveren tarafından işçinin kusuru sebebiyle iş sözleşmesi feshedilmişse dahi isteyebilmektedir.
Yargı Aşamasında Kimler İspat ile Yükümlüdür?
İşçi fazla çalışma ücretine hak kazandığını ispatlamakla yükümlü iken; işveren ise fazla çalışmanın karşılığını ödediğini ispat etmekle yükümlüdür. İşçi fazla çalıştığını tanık dahil her türlü delille ispat edebilir. Ancak Yargıtay içtihatlarına göre işçi fazla çalışma ücretine hak kazandığını yazılı delille ispat edemezse bu durumda takdiri indirim kararı verebilmektedir. (Genellikle bu takdiri indirim %30 civarında olmaktadır.)
Fazla Çalışma Ücretine Dair Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?
Fazla çalışma ücreti alacakları 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Bu 5 yıllık zamanaşımı süresi diğer işçilik alacaklarındaki zamanaşımı sürelerinde olduğu gibi iş akdinin fesih tarihinden ya da fazla çalışma ücreti alacağının muaccel olduğu tarihten itibaren başlamayacaktır. Yargılama sürecinde sadece yargılamaya konu olan fazla çalışma mesai ücretlerine dair talepte bulunulabilmektedir. Yargıya başvuru tarihinden sonra muaccel olan fazla mesai ücretleri farklı bir dava ile talep edilmelidir.
Emsal Kararlar
İşçinin Ücret Alacağına İlişkin Zamanaşımının Hesaplanması:
Y 9. HD E.20071141 K.200728172 T.26.09.2007
İşçilik Alacaklarının Tahsili İsteminde Emsal Ücret Araştırması Yapılması:
Y HGK E.201848 K.2018507 T.21.03.2018