Akademik Yayın İhlali (Yağmacı / Şaibeli Yayın)
Makale Başlıkları
Akademik Yayın İhlali (Yağmacı / Şaibeli Yayın)
Akademik yayın ihlali kişi kurum veya kuruluşlar yazılı olarak ve görsel olarak beyanda bulunmak hakkında bir blog yazısıdır. Dünyada birçok şey gibi bilgi kaynakları da teknolojinin gelişimiyle birlikte elektronik olarak erişime açılmış durumdadır. Bu kaynaklara ulaşımda kolaylık sağlanmış olması aynı zamanda her toplumsal gelişmede olduğu gibi birtakım sorunları da beraberinde getirmektedir.
Örnek vermek gerekirse akademik yayınlarda yapılan çalışmaların özgünlükten uzak olması, yine bilimsel yayınlarda aranan birtakım şartların sağlanması için sahte dergiler açılması ve bu dergilerde para karşılığı yayın yapılması gibi çıkar ilişkisine dayalı ve eğitim alanında fayda sağlamayacak aksine etik kuralları ihlal eden, özgün kaynak üretimine engel olan uygulamalar ortaya çıkmaktadır.
Akademik Yayın İhlali Nedir?
Akademik çalışmalarda olması beklenen önemli koşullardan olarak akademisyenin yayın sayısı ve yayının ulaştığı kitlenin çokluğu sayılabilmektedir. Sahte dergiler de akademik çalışma yapan bireylerin bu konudaki ihtiyaçlarını bildiklerinden maddi çıkar sağlamaya çalışmaktadırlar. Aynı zamanda akademik yayın yapmanın önemi göz önüne alındığında bu alanda çalışma yapanların da yayın sayılarını artırmak amacıyla bu şekilde hileli yollara başvurabildiği gözlemlenmiştir.
Akademik yayınların denetlenmesinde Üniversitelerarası Kurul Bilimsel Araştırma Ve Yayın Etiği Yönetmeliği hükümlerince değerlendirme yapılmaktadır. Söz konusu yönetmelikte akademik yayın ihlali sayılan fiiller ve bu fiillerin tanımları detaylıca açıklanmıştır. Akademik yayın ihlali oluşturan eylemler genel olarak bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı fiiller ve etik ihlali olarak 2 ayrı sınıfa tabi tutulmaktadır.
Bilimsel yayın etiğine aykırı fiiller olarak; İntihal, sahtecilik çarpıtma, tekrar yayın, dilimleme, haksız yazarlık sayılmıştır. Bu fiillerin tanımlarına gelecek olursak ilgili yönetmelikte;
- İntihal: Başkalarının özgün fikirlerini, metotlarını, verilerini veya eserlerini bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseri gibi göstermek,
- Sahtecilik: Bilimsel araştırmalarda gerçekte var olmayan veya tahrif edilmiş verileri kullanmak,
- Çarpıtma: Araştırma kayıtları veya elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya şekillendirmek,
- Tekrar Yayım: Mükerrer yayınlarını akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak
- Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak bu yayınları akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak
- Haksız Yazarlık: Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek veya olan kişileri dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini sonraki baskılarda eserden çıkartmak, aktif katkısı olmadığı hâlde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmek, olarak belirlenmiştir.
Diğer etik ihlal türlerine örnek olarak:
- Akademik teamüllere aykırı olarak bir doçent adayında etik açıdan beklenmeyen tutum ve davranışlarda bulunmak.
- Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak… gibi ilgili yönetmeliğin 4. Maddesinde sınırlı sayıda sayılarak akademik yayın ihlaline neden olan fiiller belirtilmiştir.
Yağmacı/Şaibeli Yayın Nedir?
İnternette yaygın olarak kullanılan uluslararası tanımıyla; “Yağmacı (şaibeli) dergi ya da yağmacı yayın, aldatıcı yayın, bilimsel yayınların geçtiği değerlendirme süreçlerinden uygun şekilde geçmeyen, düşük kalitede, tartışmaya açık yazıları kabul edip yayınlayan sözde bilimsel yayınları ifade eden terimdir.”
Ülkemizde akademide doçentlik sözlü sınavını yapan ve doçentlik sınav jürisini oluşturan kurum olan Üniversitelerarası Kurul (ÜAK), 25 Ocak 2022’de yayımladığı bir karar ile yağmacı olmayan dergi kıstaslarını belirlemiştir. Bu kararda, belirlenen kıstaslara uymayan dergiler yağmacı dergidir. Yağmacı(şaibeli) olmayan dergiler:
- WEB of Science’de Q1, Q2, Q3 sınıfında yer alan editöryal ve/veya basım süreçlerinde ücret talep eden veya etmeyen dergiler,
- WEB of Science’de Q4 sınıfında yer alıp editöryal ve/veya basım sürecinde ücret talep etmeyen dergiler,
- WEB of Science’de Q4 sınıfında yer alıp editöryal ve/veya basım süreçlerinde ücret talep etmekle birlikte sadece ilgili bilim alanı mensuplarının üye olabildiği bir branş derneğinin, üniversitenin, enstitünün veya bilimsel bir kurumun yayın organı olan ve 2010 yılı öncesinden itibaren basılmakta/yayınlanmakta olup abone usulü olarak çalışan ulusal/uluslararası dergiler.
ÜAK tarafından yukarıda belirlenen kıstasları karşılamayan dergiler yağmacı/şaibeli dergi olarak kabul edilmektedir. Bizlere diğer içeriğimiz olan Ankara Ceza Avukatı sayfamızdan ceza avukatı ile ilgili bilgi almak için inceleme yapabilirsiniz.
Yağmacı/Şaibeli Yayının Tespiti Nasıl Yapılır?
Doçentlik başvurusu yapan adayların başvuruları 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 24. Maddesinde verilen yetki neticesinde Üniversitelerarası Kurulca incelenir. Bu incelemede başvuranın dergilerde yayınlanan makaleleri de denetlenmektedir.
Başvurulan alanda uzman akademisyenlerden oluşan jüri, başvuranın sunduğu yayınlanmış makalelerde bilimsel yayın veya etik ihlali yapıldığı kanısına varırsa başvuruyu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Komisyonu’na sevk edebilir.
Etik komisyonunda yapılan inceleme sonucunda yayınlanan makalelerin yayınlandığı dergiler de incelenmekle birlikte söz konusu dergilerin yağmacı/şaibeli dergi veya sahte dergi olduğu ortaya çıkarsa başvuran adayın başvurusu etik ihlali gibi nedenlerle reddedilebilecektir.
Doğal olarak inceleme süreci yağmacı/şaibeli yayınların tespitinde önemli rol oynamaktadır.
Yağmacı/Şaibeli Yayın Hakkında Şikâyette Bulunulabilir Mi?
Bilimsel araştırma ve yayın etiği komisyonları doçentlik başvurusu devam eden adayın doçentlik başvuru dosyasında sunmuş olduğu eserlere ilişkin etik ihlal iddialarını içeren ihbar veya şikâyet başvuruları hakkındaki ön değerlendirmeyi yapar ve bu değerlendirme sonucunda incelenmesine karar verilen başvuruları karara bağlamakla görevlidir.
Doçentlik başvurusu incelenen aday hakkında başvuruyu inceleyen jüriler tarafından şaibeli yayında makale yayınlandığı veya para karşılığı yayın yaptırıldığı iddiasıyla araştırma yapılabilmektedir.
Buna ek olarak yağmacı/şaibeli yayın olduğundan şüphelenilen dergi hakkında birtakım araştırma ve incelemeler sonucunda hazırlanmış uluslararası ve ulusal listeler bulunmakla birlikte Üniversitelerarası Kurul tarafından hazırlanmış bir liste bulunmamaktadır. Ancak başvurular hakkında verilen kararlara karşı iptal talebiyle İdare Mahkemesi’ne başvuru yolu açıktır. Sonuç olarak İdare Mahkemesi veya ÜAK (Etik Komisyon/ Doçentlik Komisyonu) tarafından yapılan incelemeler ve verilen kararlar doğrultusunda şaibeli yayın yaptıran başvuran hakkında başvurusunun reddedilmesi yoluyla bir yaptırım uygulanmaktadır.
Yağmacı/Şaibeli Yayın Yayımlayan Hakkında Uygulanacak Yaptırımlar Nelerdir?
Bilimsel araştırma ve yayınlarda yağmacı/şaibeli dergilerde yayın yayımlatmak etik ihlali kapsamında değerlendirilmektedir. Bu şekilde ÜAK tarafından Etik Komisyonu’na sevk edilen adayın doçentlik başvurusu iptal edilmekle yağmacı/şaibeli yayın yayımlayan adaylar açısından caydırıcı olması amacı güdülmektedir. İptal yaptırımı Üniversitelerarası Kurul Bilimsel Araştırma Ve Yayın Yönetmeliği’nin 11. Maddesinde açıkça düzenlenmiştir.
“İnceleme sonucunda yapılacak işlemler
MADDE 11 – (1) Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırılık iddiası hakkında yapılacak inceleme neticesinde etik ihlalde bulunduğuna karar verilen adayın doçentlik başvurusu iptal edilir. Başvurusu iptal edilen aday, müracaat dönemi esas alınmak suretiyle en erken izleyen üçüncü dönemde yeniden başvurulabilir. Adayın idari cezai ve hukuki sorumluluğa ilişkin hükümler saklıdır. **
(2) Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı eylemlerde bulunduğu tespit edilen kişiler hakkında ilgili mevzuat uyarınca gerekli disiplin ve diğer idari, hukuki ve cezai işlemlerin yapılması için durum Yükseköğretim Kurulu Başkanlığına bildirilir.
(3) Etiğe aykırı eylemlerin gerçekleşmesi halinde bundan zarar gören veya hakları olumsuz etkilenen kişi ve kuruluşların bahsi geçen duruma rıza göstermesi, ilgililer hakkında etik yaptırım uygulanmasını ortadan kaldırmaz.”
Akademik Yayın İhlalinde Bulunduğu İddiasıyla Başvurusu Reddedilen Kişinin Başvuracağı Hukuki Yollar Nelerdir?
Doçentlik başvurusu ÜAK jürisi tarafından yapılan inceleme sonucunda akademik veya etik ihlal bulunduğu iddiasıyla Etik Komisyonu’na sevk edilen aday, başvurunun reddi kararına karşı görevli İdare Mahkemesi’ne iptal davası açma hakkına sahiptir. İptal davası açılırken yetkili mahkeme ise kanundaki özel yetki halleri saklı kalmak kaydıyla ilgili idari işlemi yapan merciin bulunduğu yerdeki İdare Mahkemesidir.
İptal davası açmak için belirlenen süre özel kanunlarda ayrı sürelerin belirlenmesi hali dışında Danıştay ve İdare Mahkemeleri’nde 60 gündür. Bu süre hak düşürücü süredir.
İptal davası sonucunda doçentlik başvurusunda adayın örneğin yayınlanan makalesinin yağmacı/şaibeli yayında gerçekleştiği gibi ihlallerin bulunmadığı sonucuna varılırsa söz konusu ÜAK kararı iptal edilir.
İptal davasında başvuranın aleyhine akademik ihlal bulunduğuna dair sonuç çıkması halinde bu karara karşı istinaf yolu açıktır. İstinaf yoluna başvuran adayın iptal davası kabul edilmekle ÜAK kararının iptaline karar verilirse bu karar kesindir ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usul Kanunu’nun 45.maddesi 6. Fıkrası uyarınca temyiz yoluna başvurulamaz. Ancak istinaf kanun yolundan da başvuranın aleyhine sonuç çıkması halinde İYUK 46. Maddesi uyarınca temyiz yolu açıktır.
Tüm detaylı bilgiler için iletişim sayfamızdan bizlere ulaşabilir ve hukuki danışmanlık alabilirsiniz.