Kooperatif Nedir? Nasıl Kurulur? Çeşitleri Nelerdir?
Makale Başlıkları
Kooperatif Nedir? Nasıl Kurulur? Çeşitleri Nelerdir?
Kooperatif kuruluşları, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 124. Maddesi hükümlerinde ticaret şirketleri başlığı altında temel olarak düzenlenmekle birlikte aynı zamanda 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda detaylı olarak düzenlenmiştir.
Kooperatifler Kanunu’nda yapıldığı tanımıyla;
“A)Tarif: Madde 1- (Değişik 21/4/2004 – 5146/1 md. ) Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.‘’
Şeklinde kooperatifin kuruluş esaslarını belirleyici bir tanım getirmektedir.
Tanımdan da anlaşıldığı üzere kooperatifler Türk Ticaret Kanunu’na göre ticaret şirketi türleri arasında yer almasına rağmen; diğer ticaret şirketi olan anonim şirket, limited şirket gibi ticaret şirketi türlerinden farklı olarak amacı ortaklarına maddi desteğin yanında bir çeşit manevi destek de sağlamaktır.
Kooperatifin unsurları:
a)Kooperatifler değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklardır.
b)Ortakları tüzel kişiliğe haiz olmalıdır.
c)Amacı ortaklarının belirli menfaatlerini ve ihtiyaçlarını sağlamak ve korumaktır.
d)Bu amacı gerçekleştirmek için ortakları birbirine karşılıklı yardımlarda bulunurlar.
e)Kooperatifler gerçek veya tüzel kişiler tarafından kurulabilmektedir.
Kooperatif Nasıl Kurulur?
Kooperatiflerin kuruluşuna ilişkin şartlar Kooperatifler Kanunu’nun 2. Maddesiyle başlar ve 3. ve 4. Maddede kooperatif kuruluşunda imzalanan ana sözleşmeyi düzenleyen hükümlerle devam eder.
Kimlerin kurucu olacağına dair Kooperatif Kanunu’nda bir hüküm olmadığı için 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 337/1 hükmü gereğince pay taahhüt edip esas sözleşmeyi imzalayan gerçek ve tüzel kişiler kooperatif kurucusu olabileceği belirtilmiştir.
Kooperatifler Kanunu’nda Kooperatifin kuruluş şartlarını düzenleyen madde ise şu şekildedir: ‘
’B) Kuruluş, muteberlik şartları isim kullanma yetkisi: Madde 2 – (Değişik 15/2/2018 – 7099/7 md.) Bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak olan ana sözleşme ile kurulur. Ana sözleşmenin ticaret sicili müdürlüğünde yetkilendirilmiş personel huzurunda imzalanması gerekir.
İlgili Bakanlık faaliyet konuları itibarıyla kooperatifleri sınıflandırmaya, çalışma bölgeleri oluşturmaya, kooperatif kuruluşu için asgari ortak sayısından az olmamak üzere ortak sayısı ve kooperatif kurulmasına yönelik diğer şartlar ile usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar ilgili bakanlık tarafından çıkarılacak tebliğ ile belirlenir. Yapı kooperatifleri ile konusuna taşınamaz mal temliki bulunan diğer kooperatiflerin ana sözleşmelerinde ortaklara taşınmaz mal temlik edileceği hakkındaki taahhütler başka bir resmi şekil aranmaksızın muteberdir.
Sermaye miktarı sınırlandırılarak kooperatif kurulamaz. Kooperatif adını ancak bu kanuna göre kurulmuş teşekküller kullanabilir. (Ek 6/10/1988 – 3476/1 md.) Kooperatifler ve üst kuruluşlarının unvanlarında, kamu kurum ve kuruluşlarının isimlerine yer verilemez.’’
İlgili maddeden yola çıkarak bir kooperatifin kurulması için; a) 7 veya daha fazla ortak tarafından ana sözleşmenin imzalanmalıdır. b) Ana sözleşme, ticaret sicil müdürlüğünde, yetkili bir personelin gözetiminde imzalanmalıdır. c) Kooperatiflerin kuruluşunda sermaye miktarının sınırlandırılması mümkün değildir. d) Kooperatif isimlerinde kamu kurum ve kuruluş isimleri kullanılamaz.
Kooperatiflerin kuruluşu için ticaret siciline tescil olunması gereken hususlar Kooperatif Kanunu’nun 3. maddesinde, Kooperatifin ana sözleşmesine konulması gereken hükümler ise aynı kanunun 4. maddesinde sıralı olarak yazılmıştır.
Kooperatiflerin Organları Nelerdir?
Kooperatiflerin organları, bu organların görevleri ve organlara üyelik şartları gibi hususlar Kooperatifler Kanunu’nun 42 ile 69. Maddeleri arasında düzenlenmiştir. Kooperatiflerin 3 organı bulunmaktadır. Bunlar:
Genel Kurul: Kooperatiflerde bütün ortakları temsil eden en yetkili organdır.
Yönetim Kurulu: Kooperatif ortağı olan 3 veya daha fazla üyeden oluşması zorunludur. Kanun ve ana sözleşmeye uygun olarak kooperatifin faaliyetlerini yönetir ve kooperatifi temsil eder.
Denetçiler: Genel kurul adına kooperatifin bütün işlem ve hesaplarını denetlemekle görevli kooperatif organıdır.
Kooperatif Çeşitleri Nelerdir?
Kooperatifler kuruluş amaçları ve faaliyet alanlarına göre birçok türde olabilmektedir ancak uygulamada faaliyet alanlarına göre genellikle Tarımsal Kooperatifler ve Tarım Dışı Kooperatifler olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu kooperatif türlerine örnek vermek gerekirse:
Tarımsal Kooperatifler: Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Tarım Kredi Kooperatifleri, Tarım Satış Kooperatifler, Sulama Kooperatifleri, Su Ürünleri Kooperatifleri, Pancar Ekicileri Kooperatifleri
Tarım Dışı Kooperatifler: Tüketim Kooperatifleri, Konut Kooperatifleri, Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri, Tarım Dışı Hizmet Kooperatifleri.
Kooperatife Ortak Olma ve Kooperatiften Çıkma İşlemleri Nasıl Gerçekleştirilir?
Kooperatife ortak olma ve kooperatiften çıkma koşullarına ilişkin düzenlemeler Kooperatifler Kanunu’nun 8. maddesi ile 17. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu hükümlere göre medeni hakları kullanma yeterliliğine sahip gerçek kişilerin veya tüzel kişilerin kooperatiflere ortak olabilmesi için kooperatif yönetim kuruluna bir yazı ile başvurarak kooperatif ana sözleşmesini kabul ettiklerini bildirmeleri gerekmektedir. Yönetim kurulunun gerekli araştırmaları yaptıktan sonra 1 ay içinde başvurana kararını tebliğ etmesi gerekmektedir.
Kanundaki koşulları sağlamak şartıyla kooperatiften çıkma hakkına ise her ortak sahiptir. Bu duruma istisna olarak kooperatiften çıkmasının kooperatifin mevcudiyetini tehlikeye düşürmesine dair ana sözleşmeye, ayrılmak isteyen ortaklara tazminat yükümlülüğü getirilen hükümler eklenmesi mümkündür.
Kooperatif Ortaklarının Hak ve Yükümlülükleri Nelerdir?
Ortakların hakları ve ödevleri Kooperatifler Kanunu’nun 18 ile 37. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Kooperatif ortağına tanınan haklara örnek vermek gerekirse; a) Her ortağın üyelik hakları kendi adına yazılı olan ortaklık senediyle temsil olunma, b) Her ortağın Kooperatifler Kanunu’nda kabul edilen esaslar dâhilinde hak ve ödevlerde eşit sayılma, c) Her ortağın yönetim kurulu tarafından hazırlanan bilanço vb. raporlarla bilgi edinme, d) Toplantıdan en az 3 ay önce kooperatife ortak olmak şartıyla her ortağın genel kurula katılma hakkı vardır.
Kooperatif ortaklarının ödevlerine örnek vermek gerekirse; a) Her ortaktan kooperatife girerken bir ortaklık payı alınması, b) Sözleşme ile kabul edilmişse her ortağın aynı türünden sermaye koyması, c) Ortakların, ana sözleşmeyle belirlendiği takdirde ortaklığın borçları için kendi payından fazla ve şahsan ödeme sorumluluğu veya ek ödemeler gibi yükümlülükleri bulunmaktadır.
Kooperatiflerin Dağılması Nasıl Gerçekleşir?
Kooperatiflerin dağılması konusu Kooperatifler Kanunu’nun 81. Maddesi ve devamında düzenlenmiştir. Kooperatiflerin dağılması bir tür sona erme yoludur.
İlgili madde: ‘’A) Dağılma sebepleri: Madde 81 – (Değişik: 6/10/1988 – 3476/20 md.) Kooperatif:
1. Ana sözleşme gereğince,
2. Genel Kurul kararı ile,
3. İflasın açılmasıyla,
4. Kanunlarda öngörülen diğer hallerde, ilgili bakanlığın mahkemeden alacağı karar üzerine,
5. Diğer bir kooperatifle birleşmesi veya devralınması suretiyle, 6. Üç yıl olağan genel kurulunu yapmaması halinde,
7. Amacına ulaşma imkanının bulunmadığının ilgili Bakanlıkça tespiti halinde mahkemeden alacağı kararla, dağılır. (Değişik birinci cümle:21/10/2021-7339/11 md.) Yapı kooperatifleri, ana sözleşmede gösterilen işlerin tamamlanması ve ferdi mülkiyete geçilip konutların ve/veya işyerlerinin ortaklar adına tescil edilmesiyle amacına ulaşmış sayılır ve dağılır.
(Değişik ikinci cümle:21/10/2021-7339/11 md.) Ancak tescil işleminden sonra usulüne uygun şekilde ana sözleşme değişikliği yapılarak kooperatifin amacının değiştirilmesi halinde dağılmaya ilişkin hüküm uygulanmaz.
(Ek cümle:3/6/2010-5983/2 md.) Amacına ulaşılarak dağılma sürecine girmiş olan kooperatiflerden çıkan veya çıkarılan ortağın konutu veya işyeri çıkma veya çıkarılma sebebiyle geri alınamaz; ancak, bu eski ortaklar daha sonra oluşabilecek tasfiye masraflarına katılırlar.
Konut kooperatiflerinde yapı kullanma izninin alınmasını müteakip en geç bir yıl içinde ortakların Kat Mülkiyeti Kanununa göre ferdi münasebet işleri sonuçlandırılır.
Mahkemece veya genel kurulca tasfiye memurları seçilmediği takdirde tasfiye işlerini yönetim kurulu yapar, Tasfiye kurulu üyelerine, atamayı yapan merci tarafından tespit edilecek miktarda ücret ödenir.
Ana sözleşme ile özel bir nisap belirlenmemiş ise, tasfiye halinde kooperatiflerin genel kurul toplantılarında nisap aranmaz. Kararlar oy çokluğu ile verilir.
Tasfiye kurulunun görevleri ana sözleşmede gösterilir, Tasfiye kurulu üyeleri, tasfiye işlerinin bir an önce bitirilmesi için çalışmakla yükümlüdür. 56 ncı maddenin 1 inci fıkrasının 3 üncü bendi ile 62 nci madde hükümleri tasfiye kurulu üyeleri hakkında da uygulanır.’’
Kooperatiflerin dağılması durumunda iflas nedeniyle dağılma dışındaki hallerde yetkili kişiler tarafından dağılmanın ticaret siciline tescili ve ilanı gereklidir. Ayrıca resmi site Ticaret Bakanlığı sitesinden incelemeler yapılabilir.
Arsa Kooperatifi Nedir?
Arsa kooperatifi her ne kadar uygulamada kullanılan bir terim olsa da kooperatif türleri arasında yer almamakla birlikte amacı ortaklarına konut veya işyeri temin etmek olan yapı kooperatiflerinin bu amaca ulaşamaması halinde arsalarını genel kurul kararıyla ortaklarına dağıtılması nedeniyle yaygın olarak kullanılan ancak çok da doğru olmayan bir terimdir. Arsa yatırımı yapmak için kullanılan kooperatif türü ise kooperatif aracılığıyla arazi yatırımı olarak adlandırılmaktadır.
Arsa Kooperatifi Nasıl Kurulur?
Arsa ve konut yapı kooperatiflerinin kuruluşunda da ilgili kanundaki kuruluş şartlarına uymak gerekmektedir. Arsa ve konut yapı kooperatiflerinde genellikle yapının inşa edileceği arsa kooperatif tarafından satın alınarak imar planı hazırlanmakta, gerekli hesapların yapılmasının ardından ortaklarına konut inşası yapılmaktadır.
Konut yapımının imkansızlaşması halinde genellikle kooperatif ana sözleşmesin de kararlaştırıldığı üzere kooperatife ait arsa parsellenerek ortaklarına dağıtılmaktadır.
Faydalı Linkler: